Φύση, αυτή η τροκράτης...

 

 

 

Δρ. Παλάντζας Γιάννης
(Για όσους επιθυμούν να μάθουν περισσότερα: Φεστιβάλ Ελυμνίων 2010, 3
Αυγούστου., 21:00, Κτίριο Μελά, Λίμνη) 

Αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίησή του το Ελληνικό Κράτος έπρεπε να
ανταποκριθεί στη διευθέτηση μιας σειράς προβλημάτων, προκειμένου να
ισχυροποιήσει την ίδρυσή του και να δημιουργήσει τις δομές εκείνες που
θα του επέτρεπαν να αναπτυχθεί στο μέλλον.
Μεγάλες προκλήσεις στέκονταν εμπόδια σε αυτή την πορεία, μεταξύ αυτών και η ανάπτυξη της
περιφέρειας και η εδραίωση ενός κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης
μεταξύ των κατοίκων της. Όσο και αν φαίνεται υπερβολικό υπήρχαν
κάποιοι που αντιστρατεύονταν αυτές τις επιδιώξεις και η παρουσία τους,
ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές, δημιουργούσαν συνθήκες εκφοβισμού
στον τοπικό πληθυσμό. Αναφερόμαστε στις ακρίδες, στους αρουραίους και
στους λύκους, σε μια δηλαδή αυτοτροφοδοτούμενη διατροφική πυραμίδα η
οποία εκφόβιζε τους πληθυσμούς της χώρας και η αντιμετώπισή της
απασχόλησε τον Κρατικό Μηχανισμό για αρκετές δεκαετίες, μέχρι και
σχετικά πρόσφατα. Τα στοιχεία που παρατίθενται στη συνέχεια είναι
όντως εντυπωσιακά και αντλούνται από έγγραφα του Ιστορικού Αρχείου
Λίμνης (Παράρτημα των Γ.Α.Κ.).
Οι Βιβλικές αναφορές των ακρίδων είναι γνωστές, όπως και η
αναγόρευσή τους σαν όγδοη κατάρα του Φαραώ. Η καταστροφική ισχύ τους
ήταν τεράστια, όταν ξαφνικά για βιολογικούς λόγους, που ακόμα η
επιστήμη ερευνά, το μοναχικό ζωύφιο αφήνει τη μοναχική ζωή και
σχηματίζει σμήνη δισεκατομμυρίων. Όταν αυτό προκύψει, δεν υπάρχει
φυσικό εμπόδιο να τις περιορίσει και η ακόρεστη διατροφική τους
βουλιμία μπορεί να καταβροχθίσει εκατομμύρια τόνους βλάστησης από την
περιοχή από την οποία διέρχονται. Ο ήχος των σμηνών τρομοκρατούσαν
τους ανθρώπινους πληθυσμούς και μια αρκετά καλή προσομοίωση, είναι
αυτή του ήχου των βουβουζελών του πρόσφατου Παγκοσμίου Πρωταθλήματος
Ποδοσφαίρου.
Για την αντιμετώπισή τους η Βασιλευόμενη τότε Ελλάδα χρησιμοποίησε
ένα είδος πολιτικής επιστράτευσης, σύσταση Εθνοφρουράς, κινητοποίηση
Δήμων και Δημοσίων Υπηρεσιών, Νεολαιών, Σχολείων ακόμα και η επίκληση
του Θεού, με λιτανείες εικόνων, θεωρήθηκε θεμιτή για την αντιμετώπιση
της μάστιγας. Ασβέστης, αργό πετρέλαιο, φλογοβόλα, αρσενικομελασσούχα
δολώματα χρησιμοποιήθηκαν σαν ανασχετικός μηχανισμός. Ενώ για τους
αρουραίους, η χρήση της στριχνοσίκαλης και των στριχνόσιτων,
αποδείχτηκαν πιο αποτελεσματικά στα ωφέλιμα ζωϊκά είδη και στους
ίδιους τους χρήστες.
Aναφορικά με την Εύβοια προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι αποδεδειγμένα
στην επικράτειά της δρούσαν σημαντικοί πληθυσμοί λύκων, οι οποίοι
εξολοθρεύτηκαν σχετικά πρόσφατα (1880). Το θέμα γίνεται πιο
ενδιαφέρον, αφού το είδος δεν επισημαίνεται σε κανένα νησί του
Αιγαϊακού χώρου. Βέβαια, το γεγονός της γειτονίας της με την απέναντι
ηπειρωτική ακτή δικαιολογεί την εμφάνιση του είδους στην περιοχή, αλλά
αυτή θα πρέπει να έχει γίνει σε ένα πολύ απομακρυσμένο γεωλογικό
χρόνο, πριν η Εύβοια αυτoνομηθεί γεωλογικά από τη Στερεά Ελλάδα και
πριν εποικιστεί από την ανθρώπινη παρουσία.
Έτσι, από τη στιγμή που στον πορθμό του Ευρίπου θα αναπτύσσεται
σταδιακά το πόλισμα της Χαλκίδας, η δίοδος επικοινωνίας των ντόπιων
πληθυσμών των λύκων με αυτούς του ηπειρωτικού κορμού διακόπτεται. Η
απομόνωση που επακολούθησε, πιθανόν, οδήγησε σε πλήρη διασπορά των
εγκλωβισμένων ατόμων σε όλη την έκταση του νησιού, όπου το είδος
αναγκάστηκε να δώσει την μάχη της επιβίωσής του, ίσως, και
μετεξελισσόμενο σε ένα νέο υποείδος, σαφέστερα πιο μικρόσωμο του
αρχικού.
Καμία, βέβαια, έρευνα δεν έχει γίνει στην κατεύθυνση αυτή
και οι υποθέσεις μας, πιθανότατα, δεν ευσταθούν. Αυτό, όμως, που
επιβεβαιώνεται είναι η παρουσία του λύκου στη Βόρεια Εύβοια και σε όλη
τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Το πρόβλημα πρέπει να έλαβε διαστάσεις στο νησί της Εύβοιας από
πολύ νωρίς, αφού, στις 29 Ιανουαρίου 1843, ο Διοικητής της σε αναφορά
του, προς τους Δημάρχους του νησιού, τούς επιπλήττει για την μέχρι
τότε απραξία τους στην αντιμετώπιση του θέματος, παρόλη την ύπαρξη
πολλών κρουσμάτων επίθεσης από τα «ζωοφθόρα θηρία». Παράλληλα, τους
υποδείκνυε να προβούν στην οργάνωση αποσπασμάτων εξόντωσης των λύκων,
να ηγούνται προσωπικά στις εξορμήσεις, που θα επιχειρούνταν, στη
διάρκεια εορτών ή αργιών και να προχωρήσουν στην επικήρυξή τους με
χρηματική αμοιβή.
Βέβαια, η παρουσία του λύκου στην Εύβοια αποδεικνύεται και από πληθώρα
τοπωνυμίων, τα οποία τον συμπεριλαμβάνουν λεκτικά σε διάφορες μορφές.
Η τοπογραφική τοποθέτησή τους, ίσως, καταδεικνύει και τη διασπορά του
ζώου σε όλο το νησί, αλλά, κυρίως, η παρουσία του επικεντρωνόταν στο
κεντρικό και βόρειο τμήμα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις
συγκεκριμένες περιοχές βρίσκουμε και πολλά τοπωνύμια που μας
παραπέμπουν συνειρμικά και σε άλλες υποθέσεις. Έτσι παρατηρούμε ότι,
όπου η εμφάνιση του λύκου είναι έντονη, εκεί ανευρίσκουμε και
τοπωνύμια που εμπεριέχουν και τη λέξη του πιο αγαπητού θηράματός του,
του ελαφιού.
Συμπερασματικά, αποδεικνύεται ότι η Εύβοια διέσωζε, μέχρι τα τέλη του
19ου αι., κυρίως μέσα στο δασοσκεπή βόρειο τμήμα της, ένα ιδιαίτερα
πλούσιο οικοσύστημα, που διακρινόταν για την παρουσία τους σε αυτό
μεγάλων θηρευτών, όπως σίγουρα του λύκου αλλά και ακόμα μεγαλύτερών
του. Εντύπωση προκαλεί η επισήμανση τοπωνυμίων που περικλείουν το
όνομα της αρκούδας αλλά και άλλων ενδιαφερόντων ειδών από τον κόσμο
της πανίδας ή πτεροπανίδας (λιοντάρι, λύγκας, όρνια-μαυρόγυπας).
Σήμερα απομακρυσμένοι από παλαιότερες εποχές καταμετρούμε τις
απώλειες που υποστήκαμε σε σχέση με κάποιους πολύτιμους θησαυρούς της
ελληνικής φύσης, στην εξαφάνιση των οποίων συνειδητά ή ασυνείδητα
συμβάλαμε και οι ίδιοι.
Βέβαια, δεν ξέρω τι απήχηση θα είχε μια προσπάθεια επανεγκατάστασης
του είδους στην περιοχή, πρωτοβουλίες που εδώ και χρόνια έχουν
αναλάβει με επιτυχία άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως λ.χ. η Ιταλία. Ίσως,
όταν ωριμάσουμε περισσότερο σαν κοινωνία και όταν διευρύνουμε την
αντίληψη μας για την εθνική μας κληρονομιά, κατανοήσουμε τη σημασία
τέτοιων ενεργειών που σήμερα μόνο ουτοπιστικές μπορούν να
χαρακτηριστούν. Ίσως, έρθει κάποτε μια εποχή που θα κοιμόμαστε
περισσότερο ήσυχοι τα βράδια γνωρίζοντας ότι τα μοναδικά «θηρία» που
μας απειλούν κρύβονται μέσα στα εναπομείναντα δάση της πατρίδας μας.

Δρ. Παλάντζας Γιάννης
(Για όσους επιθυμούν να μάθουν περισσότερα: Φεστιβάλ Ελυμνίων 2010, 3
Αυγούστου., 21:00, Κτίριο Μελά, Λίμνη)

ta limniotika