Ενας χάρτης δικαιωμάτων 800 ετών

Εκατόν δύο (102) ημέρες, 18 ώρες, 2 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα. Οταν άρχισαν να γράφονται αυτές οι γραμμές, την περασμένη Τετάρτη 4 Μαρτίου, στο ψηφιακό ρολόι του ιστότοπου magnacarta800th.com μετρούσε αντίστροφα ο χρόνος ώς τη 19η Ιουνίου 2015. Εκείνη την ημέρα συμπληρώνονται 800 χρόνια από τη 19η Ιουνίου 1215, όταν ο Ιωάννης ο Ακτήμων, βασιλιάς της Αγγλίας, παραχώρησε στους εξεγερμένους βαρώνους (αστούς και αρχιερείς) της νησιωτικής μοναρχίας έναν καταστατικό χάρτη δικαιωμάτων: Τη Magna Carta.


Για όλους όσοι ζούμε στα νότια Βαλκάνια, η είδηση θυμίζει (στην καλύτερη περίπτωση) τον μύθο του Ρομπέν των Δασών, μάλλον υπερβολικές κινηματογραφικές μεταφορές του (όπως αυτή με τον Ράσελ Κρόου), όπου ο Ιωάννης ο Ακτήμων παρουσιάζεται ως ένας αδύναμος και σκληρός μονάρχης που αναγκάζεται να συνθηκολογήσει κάτω από την «επαναστατική» πίεση «φιλελεύθερων αριστοκρατών». Στην πραγματικότητα, τότε συνεστήθη, μεταξύ άλλων, ένα συμβούλιο 25 βαρώνων και αρχιερέων με σκοπό την επιτήρηση της φορολογίας, δηλαδή του βασιλιά, ο οποίος χρησιμοποιούσε το μεγάλο μέρος των εσόδων σε πολυδάπανους πολέμους στη Γαλλία.

Ωστόσο, η βασική αξία της Καταστατικής Χάρτας που υπεγράφη στις 19 Ιουνίου 1215, στο Ράνιμιντ του Σάρεϊ, δεν είναι απλά ένα ακόμη επεισόδιο στην ιστορία του ελάχιστα δημοφιλούς βασιλιά, ο οποίος, μάλιστα, διαδεχόταν τον σταυροφόρο και ηρωικό πολεμιστή Ριχάρδο Λεοντόκαρδο. Η Μάγκνα Κάρτα είναι η πρώτη μεσαιωνική καταγραφή της ιδέας ότι ο μονάρχης μπορεί να υπόκειται σε έλεγχο και περιορισμούς από τους υπηκόους του. Μέσω των πολλαπλών αναθεωρήσεων τον 13ο αιώνα, υπήρξε ένα κείμενο που ενέπνευσε όσους θεμελίωσαν τη συνταγματική μοναρχία της Βρετανίας τον 16ο και 17ο αιώνα, επηρέασε τους συγγραφείς του Αμερικανικού Συντάγματος και έως σήμερα θεωρείται η κορυφαία συμβολή της Αγγλίας στη Δημοκρατία.

Ολη αυτή η συνταγματική συζήτηση, η ιστορικότητα της Μάγκνα Κάρτα, η πομπώδης επισημότητα γύρω από ένα μεσαιωνικό κείμενο θα μπορούσε να είναι εμπόδιο για την εκλαΐκευση μιας πραγματικά μείζονος συμβολής της αγγλικής μοναρχίας στην εξέλιξη της Δημοκρατίας. Ωστόσο στην Αγγλία αυτά τα εμπόδια είναι κατασκευασμένα για να ξεπερνιούνται. Πριν από λίγες ημέρες, στις 23 Φεβρουαρίου, η βασίλισσα Ελισάβετ επιθεώρησε ένα αντίγραφο της Μάγκνα Κάρτα στο παλάτι του Μπάκιγχαμ. Αν και πιθανότατα η Ελισάβετ Β΄ αισθάνεται κάποια περιφρόνηση για τον προ οκτακοσίων ετών μονάρχη (τόσο αποτυχημένος θεωρείται ο Ιωάννης ο Ακτήμονας, που για οκτώ αιώνες κανείς βασιλιάς της Αγγλίας δεν επέλεξε ξανά το όνομα «Ιωάννης»), έχει θέσει τους εορτασμούς των 800 χρόνων από τη σύναψη της Μάγκνα Κάρτα, υπό την αιγίδα της.

Η επέτειος γίνεται αντιληπτή από την υπόλοιπη κοινωνία ποικιλοτρόπως. Ο ραδιοφωνικός παραγωγός Λέστερ Σίμπσον, γνωστός για τις –διάσημες στους μεγαλύτερης ηλικίας Αγγλους– a capella επιδόσεις του με το φολκ σχήμα Coope Boyes & Simpson, διοργανώνει αυτή την περίοδο συναντήσεις όπου απαγγέλλονται τραγούδια για την ελευθερία. Στις 7 Φεβρουαρίου, στο παιδικό κανάλι του BBC (CBBC), ο Μπεν Μίλερ υποδύθηκε τον βασιλιά Ιωάννη τον Ακτήμονα σε ένα ολιγόλεπτο σκετς, όπου περιγράφεται η συνομολόγηση της συνθήκης και –με πολύ απλά λόγια– το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο υπογράφηκε η Μάγκνα Κάρτα. Στο ίδιο επεισόδιο η διαμάχη του Μίλερ/βασιλιά Ιωάννη και των βαρώνων λύεται έπειτα από πρόταση του ηθοποιού που ενσαρκώνει τον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι Στίβεν Λάνγκτον μέσω μιας ραπ μάχης… Οπου –βεβαίως– ο αρχιεπίσκοπος Λάνγκτον κρίνει υπέρ των βαρώνων, με την παρουσία ιπποτών με σταυροφορική ένδυση που προσποιούνται τους… dj’s.

Γελοίες χρήσεις

Υπάρχουν ωστόσο πιο γελοίες χρήσεις της Magna Carta, όπως αυτή που εντόπισε ο ιστορικός και αρθρογράφος της Daily Telegraph Νταν Τζόουνς: Ο Αμερικανός ράπερ Jay Z παρουσίασε πρόσφατα το εξώφυλλο του τελευταίου άλμπουμ του (Magna Carta Holy Grail), δίπλα στο αντίγραφο της Μάγκνα Κάρτα στον καθεδρικό ναό του Σόλσμπερι, λέγοντας ότι θέλει και ο ίδιος «να ξαναγράψει τους κανόνες» της μουσικής βιομηχανίας. Στο ίδιο άρθρο του, ο Τζόουνς υπενθυμίζει ότι επίκληση του εγγράφου είχε χρησιμοποιηθεί και άλλες φορές: επί κυβερνήσεων Τόνι Μπλερ, προκειμένου να αποκρουσθεί η προσπάθεια της κυβέρνησης για αύξηση του χρόνου κράτησης χωρίς δίκη στις 42 ημέρες. Επίκληση έγινε πρόσφατα και από τον Σερ Τιμ Μπέρνερς-Λι, ο οποίος ζήτησε μια Μάγκνα Κάρτα για το Διαδίκτυο.

Επιστημονικά συμπόσια και δρώμενα

Εως το τέλος του τρέχοντος χρόνου, κυρίως από τώρα μέχρι και τα τέλη του καλοκαιριού, οι υπεύθυνοι για τη διαχείριση των εορτασμών της Μάγκνα Κάρτα έχουν προγραμματίσει εκδηλώσεις, επιστημονικά συμπόσια, ομιλίες, θεατρικά έργα και άλλες δραστηριότητες. Την ερχόμενη Παρασκευή 13 Μαρτίου ξεκινά στη Βρετανική Βιβλιοθήκη στο Λονδίνο έκθεση για τη Μάγκνα Κάρτα, που θα διαρκέσει έως και την 1η Σεπτεμβρίου. Στους διοργανωτές δεν περιλαμβάνονται μόνο αγγλικοί οργανισμοί αλλά και καναδικοί, αμερικανικοί, ενώ αιτιολογώντας την ιστορική θέση της ως το ανατολικότερο άκρο του Δυτικού Πολιτισμού, ένα συνέδριο για την επιρροή της Μάγκνα Κάρτα διοργανώθηκε τον περασμένο χρόνο στην Πολωνία από τη Νομική Σχολή του Λοτζ. Στο σύντομο ιστορικό της μεσαιωνικής αυτής συμφωνίας, οι συντελεστές της ιστοσελίδας των εορτασμών καταλήγουν ως εξής: «Η Μάγκνα Κάρτα υπήρξε το πιο πολύτιμο εξαγώγιμο προϊόν της Μεγάλης Βρετανίας προς τον υπόλοιπο κόσμο». Η υποδειγματική διαχείριση της πολιτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς από ένα κράτος παλιό, όπως η Αγγλία, θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα και για μια νεότερη χώρα με πλουσιότερο παρελθόν, όπως η Ελλάδα.

Καθημερινή