Επειδή ο άνθρωπος με αναπηρία είναι πρώτα απ΄ όλα άνθρωπος, είναι προφανές ότι, οι σύγχρονες εξελίξεις και η χρήση τους για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, τείνουν να καθιερώσουν νέα στάνταρντς και για τον κόσμο της αναπηρίας.
Πιο συγκεκριμένα, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, η ευρωπαική διάσταση της εκπαίδευσης, η μετεξέλιξη της βιομηχανικής κοινωνίας σε κοινωνία της γνώσης (και της δια βίου μάθησης) και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο συμβάλλει στη διάδοση των σύγχρονων τάσεων διεθνώς, έχουν οδηγήσει στο σχεδιασμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων παρεμβάσεων ως μέτρων αντιστάθμισης και απαιτούν από τους επίσημους φορείς της ελληνικής κοινωνίας, την επιτυχή σύνδεση τους με την καθημερινή πρακτική, τις εμπειρίες, τα προβλήματα και τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευτών των Ατόμων με Αναπηρία, στοχεύοντας, διαρκώς, σε ανώτερα επίπεδα ποιότητας ζωής. Μια ποιότητα, που εύκολα μπορεί να οικοδομήσει τις βάσεις της πάνω στην ενσυναίσθηση (δηλαδή τη συναισθηματική κατανόηση) των ατομικών διαφορών και στην αντιμετώπιση του προβλήματος ως "πρόκληση" στην επιστημονικότητα του εκπαιδευτή, ως προς την ανίχνευση των ικανοτήτων των Ατόμων με Αναπηρία. Εκεί δηλαδή, που οι άλλοι θα συναντούσαν όρια κι εμπόδια, ο εκπαιδευτής Ατόμων με Αναπηρία εντοπίζει "προκλήσεις", που αναζητούν νέες απαντήσεις κι εναλλακτικές όπως, καλύτερη ρύθμιση χώρων, επιλογή βοηθητικού υλικού και βελτίωση της επικοινωνίας και της συναισθηματικής κατανόησης.
Συμπληρωματικά, θα λέγαμε ότι οι "ατομικές διαφορές", ενδέχεται να γίνονται αντιληπτές είτε ως "αδύνατα" σημεία, τα οποία τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν περισσότερο, ώστε να γίνουν περισσότερο "ανθεκτικά" στις καθημερινές προκλήσεις και τα καθημερινά άγχη, είτε ως "δυνατά σημεία", δηλαδή τομείς στους οποίους τα άτομα έχουν ιδιαίτερη "κλίση" και τους οποίους μπορούμε να αναπτύξουμε, θέτοντας έτσι τις βάσεις της εξειδίκευσης και της αυτονομίας. Συνεπώς, οι ατομικές διαφορές, είναι νομίσματα με δυο όψεις, ωστόσο, ως εκπαιδευτές Ατόμων με Αναπηρία, προτιμούμε να αξιοποιούμε τη θετική πλευρά. Οι παρεμβάσεις μας, ξεκινούν από τα δυνατά σημεία που εντοπίζουμε, χωρίς να ακολουθούμε το μοντέλο διάγνωση-παρέμβαση, αλλά, μέσα από την πρακτική, ψάχνουμε για τις ικανότητες κι όχι για αδυναμίες, θέτοντας ρεαλιστικούς και πραγματοποιήσιμους στόχους, υπό τον εξής όρο: εάν οι ικανότητες του ατόμου με άριστα το 10 είναι 4, τότε η παρέμβαση δραστηριοτήτων είναι καλό να ξεκινάει από το 3...
Ένας λόγος λοιπόν, που μας κάνει να ερευνούμε περισσότερο τις ατομικές διαφορές, είναι η εξασφάλιση της αυτονομίας, η οποία έχει, βέβαια, τις "αποχρώσεις" της, καθώς μπορεί να σημαίνει: την αυτονομία του ατόμου να εξερευνήσει το περιβάλλον του, την αυτονομία να αυτοεξυπηρετείται, την αυτονομία να διαμορφώνει την προσωπική του "ημερήσια διάταξη", την αυτονομία να έχει λόγο στο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού προγράμματος. Ακόμη πιο γενικά, η διαδικασία της ανάπτυξης και εκείνη της μάθησης, συχνά έχουν ως σημείο αναφοράς τις ατομικές διαφορές. Από τη μια πλευρά, η μάθηση είναι μια διαδικασία η οποία πραγματοποιείται κατά κανόνα εντός ομάδων ή/και κοινοτήτων, επειδή συμπεριλαμβάνει τις στάσεις, τις πεποιθήσεις, τις αξίες, τις εμπειρίες που μεταφέρονται μέσω της γλώσσας και των κωδίκων επικοινωνίας γενικότερα. Από την άλλη πλευρά, το κάθε άτομο, μαθαίνει στη βάση των "κλίσεων" ή/ και των "προδιαθέσεων" του, των ενδιαφερόντων του, των προηγούμενων εμπειριών του. Προκειμένου να προωθήσουμε αυτή τη διαδικασία, θα πρέπει να εφαρμόσουμε τη διαθεματικότητα (δηλαδή το να διδάσκουμε με πολλούς τρόπους κάθε αντικείμενο), με το συνδυασμό εκπαιδευτικών μεθόδων. Το να συνδυάζουμε πολλούς διαφορετικούς τρόπους ώστε να διδάξουμε ένα αντικείμενο κάθε φορά, απαντά σε όλα τα επίπεδα που έχουμε στην ομάδα.
Ο ρόλος μας ως εθελοντές-εκπαιδευτές και η σημασία των επιμορφωτικών συναντήσεων:
Στα πλαίσια του συντονισμού και του σχεδιασμού του προγράμματος της ομάδας εθελοντών Δημιουργικής Απασχόλησης (και κοινωνικής ένταξης), ο ρόλος μας περιλαμβάνει: α) συναντήσεις εσωτερικών επιμορφώσεων, με επιμορφωτή το δρ. Ειδικής Αγωγής κύριο Πέτρο Ορφανό (συγγραφέα της παρούσας μελέτης), ώστε να ενθαρρύνουμε την αξιοποίηση της διαφοροποιημένης διδασκαλίας και να σχεδιάζουμε εξατομικευμένα προγράμματα, β) άμεση προσωπική αντίληψη κάθε εκπαιδευτή για το επίπεδο υλοποίησης των εξατομικευμένων προγραμμάτων και συναισθηματική στήριξη των ατόμων με αναπηρία, καθώς "τα άτομα πρέπει να αισθάνονται οργανικά (δηλαδή διαφορετικά αλλά εξίσου χρήσιμα) μέλη της ομάδας, σεβαστά και αποδεκτά απ΄ όλους. Οι εκπαιδευτές θα πρέπει να βεβαιώνονται κάθε τόσο, ότι δίνουν την απαραίτητη προσοχή σε όλα τα άτομα και ότι το δυναμικό του κάθε ατόμου έχει φτάσει στο ανώτατο σημείο", γ) επιδίωξη της συνεργασίας επιμορφωτών-γονέων-μαθητών και δ) επιλογή κατάλληλων χώρων, βοηθητικού υλικού, σχεδιασμό και αξιολόγηση προγράμματος (έργα στα οποία, με μεγάλη προθυμία μας βοηθά το προσωπικό του ΚΕ.Φ.Ι.ΑΠ).
Γενικά, οι αρχές που διέπουν το έργο μας ως εθελοντές-εκπαιδευτές δημιουργικής απασχόλησης Ατόμων με Αναπηρία είναι:
*Ότι το "στάτους" του ατόμου που χρειάζεται υποστήριξη, δεν παραμένει σταθερό: Εάν θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε ένα άτομο, θα πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τις αποχρώσεις των διαφορετικών καταστάσεων. Να αναγνωρίζουμε την αξία των παρεμβάσεων, να εστιάζουμε στις θετικές ενδείξεις, να αφήνουμε περιθώριο να μείνουμε θετικά έκπληκτοι κι αυτά είναι βασικά στοιχεία της προσέγγισής μας. Αυτή η δεξιότητα, σχετίζεται τελικά, με τη δυνατότητα να βλέπουμε το κάθε άτομο ως σύνολο κι όχι να επιμένουμε σε μεμονωμένα πράγματα ή σε συγκρίσεις, αφού ούτως ή άλλως δεν έχουμε διαγνωστικό ρόλο.
*Ότι παίρνουμε σε κάθε στάδιο πολλές πληροφορίες για το κάθε άτομο ξεχωριστά και βάζουμε μικρούς στόχους έχοντας στο μυαλό μας τι θέλουμε μακροπρόθεσμα από το κάθε άτομο, ώστε να πούμε ότι αξιοποιήσαμε τις δυνατότητές του με τον καλύτερο τρόπο.
* Ότι δεν βάζουμε όρια, ούτε στα δικαιώματα, ούτε στις υποχρεώσεις των ατόμων με ιδιαιτερότητες: Αφενός όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες κι αφετέρου περιμένουμε από τον άλλο να είναι ενεργός, δεν του στερούμε τη δυνατότητα να εξερευνεί, να κάνει λάθη, να ενθουσιαστεί, να μας προσφέρει κάτι, να οριοθετήσει τη συμπεριφορά του ώστε να είναι αποδεκτός από την ομάδα, να μας βοηθήσει, να "αγχωθεί" δημιουργικά, να νιώσει την πρόκληση της μάθησης, να συμμετέχει ισότιμα, να έχει δεύτερες ευκαιρίες...
*Ότι πάντα υπάρχει ένα σχέδιο μαθήματος, αλλά αυτό έχει μεγάλα περιθώρια ευελιξίας τα οποία αφορούν κυρίως την πρόσθεση και τη διαθεματικότητα κι όχι την αφαίρεση ή τη μείωση της ποικιλίας των ερεθισμάτων.
*Ότι τα "κενά", ώστε η επικοινωνία να είναι αμοιβαία, συμπληρώνονται με το σωματικό άγγιγμα, την αγκαλιά, το σκούντημα στον ώμο της φιλίας και της ενθάρρυνσης, το κράτημα των χεριών ως "μπράβο", τη βλεματική αναφορά...
*Ότι είμαστε πάνω απ όλα φυσικοί κι αυτό είναι ό,τι πιο σημαντικό μπορούμε να επιτύχουμε αρκεί αυτή η φυσικότητα και ο αυθορμητισμός να μην είναι εις βάρος του προγραμματισμού, επειδή προέχει η ασφάλεια και η σταθερότητα ολόκληρης της ομάδας.
*Ότι η δυνατότητα να δουλεύουμε σε ομάδες είναι η πιο σημαντική, γι΄αυτό, πρώτα εστιάζουμε στο να αποκτήσουν τα άτομα θετικά κίνητρα και να κοινωνικοποιηθούν, παρά στις εξατομικευμένες "παρεμβάσεις" καθαυτές.
*Ότι δεν πραγματοποιούμε ταυτόχρονα τις εξατομικευμένες δραστηριότητες σε όλα τα άτομα μιας ομάδας.
*Ότι το "στάτους" του ατόμου που χρειάζεται υποστήριξη, δεν παραμένει σταθερό: Εάν θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε ένα άτομο, θα πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τις αποχρώσεις των διαφορετικών καταστάσεων. Να αναγνωρίζουμε την αξία των παρεμβάσεων, να εστιάζουμε στις θετικές ενδείξεις, να αφήνουμε περιθώριο να μείνουμε θετικά έκπληκτοι κι αυτά είναι βασικά στοιχεία της προσέγγισής μας. Αυτή η δεξιότητα, σχετίζεται τελικά, με τη δυνατότητα να βλέπουμε το κάθε άτομο ως σύνολο κι όχι να επιμένουμε σε μεμονωμένα πράγματα ή σε συγκρίσεις, αφού ούτως ή άλλως δεν έχουμε διαγνωστικό ρόλο.
*Ότι παίρνουμε σε κάθε στάδιο πολλές πληροφορίες για το κάθε άτομο ξεχωριστά και βάζουμε μικρούς στόχους έχοντας στο μυαλό μας τι θέλουμε μακροπρόθεσμα από το κάθε άτομο, ώστε να πούμε ότι αξιοποιήσαμε τις δυνατότητές του με τον καλύτερο τρόπο.
* Ότι δεν βάζουμε όρια, ούτε στα δικαιώματα, ούτε στις υποχρεώσεις των ατόμων με ιδιαιτερότητες: Αφενός όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες κι αφετέρου περιμένουμε από τον άλλο να είναι ενεργός, δεν του στερούμε τη δυνατότητα να εξερευνεί, να κάνει λάθη, να ενθουσιαστεί, να μας προσφέρει κάτι, να οριοθετήσει τη συμπεριφορά του ώστε να είναι αποδεκτός από την ομάδα, να μας βοηθήσει, να "αγχωθεί" δημιουργικά, να νιώσει την πρόκληση της μάθησης, να συμμετέχει ισότιμα, να έχει δεύτερες ευκαιρίες...
*Ότι πάντα υπάρχει ένα σχέδιο μαθήματος, αλλά αυτό έχει μεγάλα περιθώρια ευελιξίας τα οποία αφορούν κυρίως την πρόσθεση και τη διαθεματικότητα κι όχι την αφαίρεση ή τη μείωση της ποικιλίας των ερεθισμάτων.
*Ότι τα "κενά", ώστε η επικοινωνία να είναι αμοιβαία, συμπληρώνονται με το σωματικό άγγιγμα, την αγκαλιά, το σκούντημα στον ώμο της φιλίας και της ενθάρρυνσης, το κράτημα των χεριών ως "μπράβο", τη βλεματική αναφορά...
*Ότι είμαστε πάνω απ όλα φυσικοί κι αυτό είναι ό,τι πιο σημαντικό μπορούμε να επιτύχουμε αρκεί αυτή η φυσικότητα και ο αυθορμητισμός να μην είναι εις βάρος του προγραμματισμού, επειδή προέχει η ασφάλεια και η σταθερότητα ολόκληρης της ομάδας.
*Ότι η δυνατότητα να δουλεύουμε σε ομάδες είναι η πιο σημαντική, γι΄αυτό, πρώτα εστιάζουμε στο να αποκτήσουν τα άτομα θετικά κίνητρα και να κοινωνικοποιηθούν, παρά στις εξατομικευμένες "παρεμβάσεις" καθαυτές.
*Ότι δεν πραγματοποιούμε ταυτόχρονα τις εξατομικευμένες δραστηριότητες σε όλα τα άτομα μιας ομάδας.
Κατ΄επέκταση, όταν κάθε συγκεκριμένο "σχέδιο" και κάθε συγκεκριμένη στοχοθεσία, πηγάζει από αυτήν την αφετηρία, δηλαδή της θετικής πρόβλεψης, της ασφάλειας, της επαφής και της ευελιξίας, τότε είμαστε πιο σαφείς σχετικά με αυτά που θέλουμε και μπορούμε να προσφέρουμε στα άτομα.
Πρόταση σχετική με την παράλληλη στήριξη:
Με το νόμο Ν3699/2008, προβλέπεται στις σχολικές μονάδες γενικής εκπαίδευσης, παράλληλη στήριξη μαθητών με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Συγκεκριμένα, ο αντισταθμιστικός αυτός θεσμός, παρέχεται α) σε μαθητές που μπορούν με ατομική υποστήριξη να παρακολουθήσουν το πρόγραμμά της τάξης, β) σε μαθητές με σοβαρές εκπαιδευτικές ανάγκες που στην περιοχή τους δεν υπάρχει σχολική μονάδα Ειδικής Αγωγής κι Εκπαίδευσης (ΕΑΕ), ή τμήμα ένταξης και γ) σε μαθητές που με ειδική γνωμάτευση του ΚΕ.Δ.Δ.Υ. κρίνεται απαραίτητη η παράλληλη στήριξη.
Ως μέλη της εθελοντικής ομάδας του Δήμου Διρφύων-Μεσσαπίων, προτείνουμε την ενίσχυση του δημιουργικού ρόλου των παράλληλων στηρίξεων, ενημερώνοντας τους αρμοδίους φορείς και σε συνεργασία μαζί τους. Επιπλέον, υπενθυμίζουμε στην εθελοντική ομάδα και σε αντίστοιχες ομάδες υποστήριξης και συλλόγους διδασκόντων, τη σπουδαιότητα της διαπίστωσης της μαθησιακής διαφοράς και το σεβασμό προς αυτή, ώστε να επιτευχθεί η άμβλυνσή της. Τέλος, υιοθετούμε, διδάσκουμε και κάνουμε πράξη, ως κυρίαρχη αντίληψη, την παροχή ισότιμων ευκαιριών σε όλα τα άτομα, ώστε να αναπτύξουν στον ανώτατο δυνατό βαθμό κάθε ψυχοσωματική και πνευματική πτυχή της προσωπικότητάς τους.
Καλές πρακτικές:
Αξίζει να σημειωθεί ως καλή πρακτική, η περίπτωση του Δημοτικού Σχολείου Βαθέως (που ανήκει στην περιφέρεια του συγγραφέα της παρούσας μελέτης), κατά το σχολικό έτος 2012-2013. Το συγκεκριμένο σχολείο, εφάρμοσε παράλληλη στήριξη σε μαθητή Α΄ τάξης δημοτικού με ΔΑΦ (διαταραχή αυτιστικού φάσματος). Οι εκπαιδευτικοί του σχολείου, επιμορφώθηκαν από το σχολικό σύμβουλο σε θέματα αυτιστικού φάσματος και μέσω προγράμματος μετάβασης από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό, είχαν την κατοχή τους όλα τα στοιχεία για τις ικανότητες και το γνωστικό επίπεδο του μαθητή. Γνωρίζοντας πως ο μαθητής δεν μιλά, συνειδητοποίησαν τη δυσκολία του να προφέρει φωνήματα και να συλλαβίσει λέξεις. Συνεπώς ο μαθητής θα αντιμετώπιζε προβλήματα στην ανάγνωση. Οι εκπαιδευτικοί του σχολείου συνεργάστηκαν κι έφτιαξαν ένα παιχνίδι: Αποφάσισαν να φτιάξουν στο πάτωμα της τάξης 49 έγχρωμα γράμματα σε 49 έγχρωμα τετραγωνάκια (0.40 Χ 0.40) εσωτερικά ενός μεγαλύτερου πολύχρωμου τετραγώνου (2.80 μ. Χ 2.80 μ.). Κάθε φορά που οι μαθητές της τάξης αναφέρονταν σε μια συλλαβή, παράλληλα ένας μαθητής βημάτιζε τη συλλαβή στο μεγάλο τετράγωνο, πηδώντας από το ένα τετραγωνάκι στο άλλο. Ως αποτέλεσμα της δραστηριότητας αυτής, ο μαθητής με ΔΑΦ, μετά από 4 μήνες, κατόρθωσε να βηματίσει δισύλλαβη λέξη. Στην περίπτωση αυτή, διαπιστώνεται η δυναμική των ευέλικτων λύσεων, της θέλησης για συνεργασία και της προσφοράς, που οδηγούν στην ένταξη της σχολικής μονάδας στον μαθητή με ΔΑΦ κι όχι του συγκεκριμένου μαθητή στη σχολική μονάδα. Με πολλή χαρά, πρόσφατα διαπιστώσαμε, στο επιστημονικό συνέδριο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Αράχωβα, 11-13/12/2015, ότι υπήρξε εισήγηση που παρουσίασε την υλοποίηση της ίδιας παρέμβασης παράλληλης στήριξης σε ιδιωτικό σχολείο στην Ηλιούπολη.
Βλέπουμε γενικά ότι, καλές πρακτικές όπως η παραπάνω, πρέπει οπωσδήποτε να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:
α) Δυνατότητα ευελιξίας,
β) συνέχεια,
γ) ομαδική διαχείριση και στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση τους,
δ) διαθέσιμο χρόνο
ε) ρύθμιση χώρου με κριτήριο το λειτουργικό επικοινωνιακό περιβάλλον,
στ) μαθητοκεντρικά περιβάλλοντα και
ζ) διαθεματικότητα.
Καλές πρακτικές σαν την παραπάνω, θα συγκεντρωθούν και θα διαδοθούν στη διάρκεια του εθελοντικού προγράμματος δημιουργικής απασχόλησης. Ήδη, η εθελοντική ομάδα του Δήμου Διρφύων-Μεσσαίων, έχει οργανώσει στο χώρο του ΚΕ.Φ.Ι.ΑΠ., δραστηριότητες που περιλαμβάνουν οπτικοακουστικό υλικό και διαδραστικά ομαδικά παιχνίδια, τα οποία απευθύνονται σε μικτές ομάδες Ατόμων με Αναπηρίες, υλικό το οποίο θα εμπλουτιστεί στη διάρκεια των μαθημάτων.
Βλέπουμε γενικά ότι, καλές πρακτικές όπως η παραπάνω, πρέπει οπωσδήποτε να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:
α) Δυνατότητα ευελιξίας,
β) συνέχεια,
γ) ομαδική διαχείριση και στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση τους,
δ) διαθέσιμο χρόνο
ε) ρύθμιση χώρου με κριτήριο το λειτουργικό επικοινωνιακό περιβάλλον,
στ) μαθητοκεντρικά περιβάλλοντα και
ζ) διαθεματικότητα.
Καλές πρακτικές σαν την παραπάνω, θα συγκεντρωθούν και θα διαδοθούν στη διάρκεια του εθελοντικού προγράμματος δημιουργικής απασχόλησης. Ήδη, η εθελοντική ομάδα του Δήμου Διρφύων-Μεσσαίων, έχει οργανώσει στο χώρο του ΚΕ.Φ.Ι.ΑΠ., δραστηριότητες που περιλαμβάνουν οπτικοακουστικό υλικό και διαδραστικά ομαδικά παιχνίδια, τα οποία απευθύνονται σε μικτές ομάδες Ατόμων με Αναπηρίες, υλικό το οποίο θα εμπλουτιστεί στη διάρκεια των μαθημάτων.
Η μελέτη αυτή συντάχθηκε από τα μέλη της Εθελοντικής Ομάδας Δημιουργικής Απασχόλησης, των Εργαστηρίων του Δήμου Διρφύων-Μεσσαπίων που πραγματοποιούνται στο χώρο του ΚΕ.Φ.Ι.ΑΠ.:
Πέτρος Ορφανός, Σχολικός Σύμβουλος, με εξειδίκευση στις πολυαναπηρίες, επιμορφωτής και εμψυχωτής των εθελοντών-εκπαιδευτών
Χριστίνα Καλαβρή, ψυχολόγος-εγκληματολόγος, εθελόντρια-συντονίστρια προγράμματος
Χριστίνα Καλαβρή, ψυχολόγος-εγκληματολόγος, εθελόντρια-συντονίστρια προγράμματος
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου