Αυτό που στον καθημερινό λόγο ονομάζουμε (καλή ή κακή) «ψυχολογία», συνήθως αναφέρεται στη διάθεση ή προδιάθεση, στα συναισθήματα ή στην αυτοπεποίθηση.
Γενικά, πιστεύουμε ότι τα γεγονότα του παρελθόντος, έχουν αντίκτυπο στην ανάπτυξη και την «ψυχολογία», στη μετέπειτα ζωή του ατόμου, ιδιαίτερα τα γεγονότα της παιδικής ηλικίας, ιδέα στην οποία κατέληξε ο Sigmund Freud, αναλύοντας τις εμπειρίες ενήλικων πελατών του.
Σε ποιο βαθμό, όμως, αληθεύει αυτή η άποψη;
Τελικά, πώς (και υπό ποιες προϋποθέσεις) μας επηρεάζει το παρελθόν;
Πρώτα απ’ όλα, στην επιστήμη της ψυχολογίας, πράγματι θεωρούμε ότι τα γεγονότα της ζωής, ειδικά αυτά που συμβαίνουν στα πρώτα χρόνια της ζωής των ατόμων, είναι εκείνα που καθορίζουν τη συγκρότηση των λεγόμενων «μηχανισμών άμυνας», δηλαδή, την τάση μας να αντιδρούμε στις εντάσεις με ορισμένους τρόπους αντί για άλλους... Αυτή η τάση/ «προτίμηση», αφορά και το είδος και το μέγεθος των «ρεπερτορίων». Οι «μηχανισμοί άμυνας» κάθε ατόμου, διαφέρουν ανάλογα με τη σοβαρότητα και την αλληλουχία των σημαντικών γεγονότων της ζωής του και είναι ανάλογα και με κάποιους ατομικούς, ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες. Γενικά, οι μηχανισμοί άμυνας, έχουν προστατευτικό ρόλο για τον ψυχισμό και την ψυχική οικονομία και καθορίζουν, στη συνέχεια της ζωής, τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα άγχη και αντιδρούμε στις εντάσεις.
Δεύτερον, τα γεγονότα του παρελθόντος, πολύ συχνά, καθορίζουν το πώς νιώθουμε για τα γεγονότα του παρόντος: τα συναισθήματά μας, προκύπτουν ως επίγνωση των σωματικών μας αντιδράσεων, επομένως συμπεριλαμβάνουν τις σκέψεις μας και επακόλουθα συναισθήματα γι’ αυτό που νιώθουμε. Σε αυτήν την περίπτωση, το παρελθόν, κατά κάποιον τρόπο μας προϊδεάζει, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά, για την έκβαση ορισμένων καταστάσεων, συνεπώς επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Αυτό, δεν είναι απαραίτητα κάτι «κακό», που μας κάνει να υπολογίζουμε μόνο τους πιθανούς «κινδύνους»… Στις εμπειρίες του παρελθόντος, οφείλουμε τη σοφία που αποκτούμε στη ζωή μας. Η κριτική σκέψη, είναι μια στάση που μας βοηθά να κρατήσουμε απόσταση από τις «συναισθηματικές σκέψεις» και να δούμε τα θετικά στοιχεία και τις εναλλακτικές.
Τρίτον, το παρελθόν είναι κάτι «υπαρκτό», συχνά, ας πούμε πιο «χειροπιαστό» από το μέλλον, χαρακτηριστικό που του επιτρέπει να προσφέρεται για περισσότερη επεξεργασία και να είναι ανοικτό στη μνήμη, τη λήθη, τα ερωτήματα και τις επανερμηνείες… Προφανώς, ερχόμαστε σε συχνή επαφή με τις εμπειρίες του παρελθόντος και σε αυτό το πλαίσιο, μπορούν να υπεισέλθουν οι διαφορετικές τάσεις που έχουν τα άτομα: για παράδειγμα, υπάρχουν κάποια άτομα, που έχουν την τάση να εξιδανικεύουν το παρελθόν και να αποφεύγουν να κάνουν συγκεκριμένες εικόνες για το μέλλον ή, κάποια άλλα άτομα, έχουν την τάση να «αναμασούν» τα γεγονότα του παρελθόντος, σαν να μην θέλουν να ξεφύγουν από αυτά…
Το κατά πόσο η ενασχόληση με το παρελθόν, μπορεί να έχει ως συνέπεια ορισμένες δυσλειτουργικές σκέψεις ή/ και συμπεριφορές, μπορεί να το διαγνώσει μόνο ένας ειδικός, ο οποίος, θα εξετάσει συστηματικά την κάθε περίπτωση και θα προτείνει κατάλληλους τρόπους διαχείρισης.
Ας μην παραλείπουμε, όμως, και τη σημασία του «μέλλοντος», όταν επιχειρούμε ερμηνείες συμπεριφορών, ακόμη και των συμπεριφορών οι οποίες, σε σχέση με το παρόν, φαίνονται ακόμη και «ανορθολογικές»... Για παράδειγμα, υπάρχουν προσεγγίσεις στην ψυχολογία, που προτείνουν ότι μπορούμε να δούμε και το μέλλον ως κάτι «χειροπιαστό», κατά τον ίδιο τρόπο που εξετάζουμε το παρελθόν. Επομένως και ο σκοπός, είναι κάτι που θα πρέπει να λαμβάνουμε επίσης υπόψη, ώστε να φωτίζουμε με τρόπο πιο συνολικό την κατανόηση των σκέψεων και των συμπεριφορών των ατόμων.
Επιπλέον, ο «εαυτός», δεν διαμορφώνεται μόνο από τις δυναμικές των γεγονότων και των συνεπειών του παρελθόντος, αλλά εμπεριέχει και αυτό το οποίο θα θέλαμε να είμαστε (στο μέλλον). Πιο συγκεκριμένα, όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και η διάσταση μεταξύ αυτού που είναι ένα άτομο στο παρόν με αυτό που θα ήθελε να είναι, επηρεάζουν την «ψυχολογία» του…
Συμπερασματικά, τα γεγονότα του παρελθόντος, ακόμη κι αυτό που στον καθημερινό λόγο ονομάζουμε «χαρακτήρας», δεν αρκούν ώστε να εξάγουμε συμπεράσματα σε σχέση με τα άτομα και τους λόγους που συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται, ούτε και για να κάνουμε «προβλέψεις» για το πώς θα συμπεριφερθούν στο μέλλον. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ούτε για τον εαυτό μας δεν μπορούμε βγάλουμε τέτοιου είδους συμπεράσματα, πόσο μάλλον για τους άλλους!
Αυτό που έχει σημασία είναι, αφενός να δημιουργήσουμε ποιοτικότερες σχέσεις μέσα σε πλαίσια διευκόλυνσης και υποστήριξης των νεαρών ατόμων, ώστε να διαχειριζόμαστε, από κοινού, πιο αποτελεσματικά, τα άγχη και τις εντάσεις και να ενθαρρύνουμε την επανόρθωση/ αποκατάσταση των αρνητικών συνεπειών διαθέτοντας περισσότερες εναλλακτικές και ευκαιρίες. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να βοηθήσουμε όλα τα άτομα να εξελιχθούν προς την κατεύθυνση που εκείνα επιθυμούν, αναγνωρίζοντας τα στοιχεία που θέλουν να τονίσουν και να ενδυναμώσουν, αντί να προσφέρουμε μόνο κριτικές σε σχέση με την αξία των συμπεριφορών και των γεγονότων του παρελθόντος.
Ίσως, αυτό που έχει περισσότερη σημασία είναι, να εμπεδώσουμε και να υποστηρίξουμε έμπρακτα ότι, οι πράξεις του παρελθόντος, δεν «διαποτίζουν» απαραιτήτως το μέλλον. Βεβαίως και υπάρχουν πράξεις οι οποίες είναι σοβαρές και αρκεί να γίνουν ακόμη και μια φορά ώστε κάποιο άτομο να απορριφθεί από την κοινωνική του ομάδα, ωστόσο, κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να σταματήσει τις πράξεις του που είναι επιβλαβείς και να εκφράσει μεταμέλεια και διάθεση να επανορθώσει, είτε επιστρέφοντας στον περίγυρό του, είτε με την ένταξή του σε ένα νέο, υποστηρικτικό περίγυρο.
Ακόμη και στην περίπτωση, λοιπόν, που το παρελθόν προκαλεί ένα «βάρος» για το άτομο, να μην ξεχνάμε ότι, η διαδικασία της ανάπτυξης διαρκεί για ολόκληρη τη ζωή μας και διέρχεται διάφορα στάδια, τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο, προσφέροντας δυνατότητες για εκ νέου επανοργανώσεις και αναπληρώσεις… Αυτή η δυνατότητα, είναι σημείο αναφοράς για τις παρεμβάσεις που σχεδιάζουμε, βασισμένη στην έμφυτη τάση των ατόμων να γίνονται πιο αποτελεσματικά, αξιοποιώντας τα «δυνατά» σημεία τους. Αυτό σημαίνει ότι, τα γεγονότα του παρελθόντος, μπορούν να αξιοποιηθούν με θετικά αποτελέσματα σε κάθε παρέμβαση.
Χριστίνα Καλαβρή,
ψυχολόγος-εγκληματολόγος.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου