Editorial:Παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., νοοτροπία και ο παιδαγωγικός ρόλος του Κράτους! Του Κωνσταντίνου Δούβλη, Ph.D

Δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ ξανά με το θέμα των τροχαίων στην Ελλάδα. Έχω εξαντλήσει το θέμα σε επίπεδο αρθρογραφίας. Έχω πολλάκις γράψει για την ανομία που είναι ενδημική σε αυτή τη χώρα. Για τον "ωχαδελφισμό" μας. Για την κατάσταση "Νιρβάνα" που ζούμε την οποία διακόπτουν κάποιοι ολιγοήμεροι θρήνοι για τα θύματα της ασφάλτου, για να επιστρέψουμε στο εθνικό μας σπορ: Την αδράνεια.


Ομολογώ όμως πως με συγκίνησε ως Έλληνα και ως επιστήμονα η στάση του προέδρου της ΝΔ Κυριάκου Μητσοτάκη. Ο λόγος δεν είναι κομματικός. Έχει να κάνει με την ουσία της τοποθέτησής του. Δεν ήταν μια συνήθης δήλωση γεμάτη στερεότυπα και πολιτικαντισμό. Μίλησε ως άνθρωπος αγανακτισμένος και συνάμα αποφασισμένος να κάνει κάτι. Δεν λογάριασε το όποιο πολιτικό κόστος θα είχε όταν καταφέρθηκε εναντίον της νοοτροπίας των "συντέκνων" του. Πόσα χρόνια αναζητούμε έναν πολιτικό που να μη λογαριάζει πολιτικό κόστος; Να που κάποιος τόλμησε...

Αποφάσισα λοιπόν να κάνω άλλη μια παρέμβαση κι ας έχουν ειπωθεί τα πάντα για το εν λόγω κοινωνικό πρόβλημα. Κανείς άλλωστε δεν νομιμοποιείται να παραμείνει αδρανής από οποιοδήποτε μετερίζι και αν δίνει τον αγώνα του.

Πολλοί αναφέρονται στο ζήτημα "έλλειψης παιδείας" που οδηγεί στην τροχαία – αλλά και γενικότερη- παραβατικότητα. Είναι γεγονός ότι η οδική συμπεριφορά είναι εκτός της διαδικασίας κοινωνικοποίησης στην Ελλάδα. Οι γονείς μας μαθαίνουν πώς να μιλάμε, πώς να τρώμε, πώς να συμπεριφερόμαστε. Με αμφίβολα αποτελέσματα, αλλά το κάνουν... Δε μας μαθαίνουν όμως πώς να συμπεριφερόμαστε στο τιμόνι.

Αντιθέτως, επειδή η οδική συμπεριφορά υπάγεται όχι σε άγραφους κανόνες όπως άλλων ειδών συμπεριφορές, αλλά σε γραπτούς Νόμους, μας βγαίνει η αρχέγονη απέχθεια εναντίον τους. Ως γνωστόν, για μας οι Νόμοι είναι απόπειρα περιορισμού της "ελευθερίας" μας, προσπάθεια να ελέγξουν κάποιοι (που δεν κατονομάζονται) την "υπερήφανη ψυχή των Ελλήνων" και ενίοτε ανούσιοι κανόνες που μας επέβαλλαν οι κουτόφραγκοι για να μας ταπεινώσουν.

Γι αυτό και έχουμε "ιερή υποχρέωση" να αντισταθούμε!

Είτε μας αρέσει, είτε όχι αυτή είναι η κυριαρχούσα άποψη για τον Νόμο στην Ελλάδα! Με αυτή μεγαλώνουμε λίγο - πολύ όλοι και διαμορφώνουμε συνείδηση και αντίληψη για τον κόσμο γύρω μας.

Ο διάσημος εγκληματολόγος Sutherland διατύπωσε την θεωρία της "διαφορετικής συναναστροφής". Αφορά την μαθησιακή διάσταση της εγκληματικότητας και έχει απόλυτη εφαρμογή στην περίπτωση της χώρας μας. Σύμφωνα με αυτήν, η εγκληματική / παραβατική συμπεριφορά μαθαίνεται όπως κάθε άλλη, σε συναναστροφή με ομάδες ανθρώπων.

Αυτό που καθορίζει αν κάποιος θα υιοθετήσει την εγκληματική συμπεριφορά ή όχι, είναι η συχνότητα και η ένταση της επαφής με άτομα που υποστηρίζουν τη μια ή την άλλη συμπεριφορά.

Δηλαδή κάποιος γίνεται παραβάτης/εγκληματίας, λογω της υπερέκθεσης του σε απόψεις και γνώμες που επικρίνουν τους νόμους και το ποινικό σύστημα.

Ας σκεφτούμε πως κοινωνικοποιείται ο μέσος Έλληνας.

Σας λένε τίποτα οι ακόλουθες ατάκες;

"Δε με πειράζει το ποτό". "το αντέχω". "Έχω οδηγήσει και περισσότερο πιωμένος"
"Έλα μωρέ, οι μπάτσοι κόβουν κλήσεις για τα φράγκα. Έσοδα θέλουν"
" Περνάω κόκκινο όταν έχω ορατότητα"
"Αν χωθείς γρήγορα δεν είναι παρανομία"
"Μπορώ να τρέχωδιότι έχω καλό αμάξι"
"Τα τροχαία τα δημιουργούν οι κακοίδρόμοι όχι η παράβαση του ΚΟΚ".

Είμαι βέβαιος ότι πολλοί κουνήσατε καταφατικά το κεφάλι. Ιδού λοιπόν το αυγό του φιδιού! Οι διαμορφωμένες πεποιθήσεις που ως γνωστόν βρίσκονται πίσω από κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά. Πεποιθήσεις που αθωώνουν ποινικά κολάσιμες πράξεις.

Που ταυτίζουν την τήρηση των Νόμων με αδυναμία και την παράβαση με την κυριαρχία και τη "μαγκιά".

Εδώ υπεισέρχεται και η άλλη διάσταση. Αυτή της κρατικής παρέμβασης. Μπορεί η οικογένεια και το εκπαιδευτικό σύστημα να είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας αλλά σε ό,τι αφορά την κοινωνική μας συμπεριφορά, το Κράτος είναι ο μεγαλύτερος παιδαγωγός.

Το κράτος δια της επιβολής του Νόμου ή δια της ανοχής καθορίζει τα επιτρεπτά όρια συμπεριφοράς.

Οι πολίτες συνεχώς τεστάρουν τα όρια ανοχής της Κρατικής εξουσίας. Επί το λαϊκότερον, δοκιμάζουν "πόσο τους παίρνει".

Η ανταπόκριση του κράτους σε αυτές τις προκλήσεις καθορίζει εμπράκτως τι θεωρείται νόμιμο ή παράνομο.

Αν το κράτος δεν αστυνομεύει κάποιες παραβάσεις, περνά το μήνυμα ότι αποτελούν αποδεκτή συμπεριφορά καίτοι παράνομες.

Ας δούμε πως αντιδρά το Κράτος στις τροχαίες παραβάσεις. Σπασμωδικά και απλοϊκά, ως συνήθως.

Κάθε φορά που γίνεται ένα δυστύχημα μειώνουμε τα όρια ταχύτητας! Αυτές τις μέρες πρωτοτυπήσαμε. Στο σημείο του τροχαίου της Κρήτης, βάλαμε φωτεινό σηματοδότη μετά το δυστύχημα!

Επίσης αυξάνουμε τα πρόστιμα. Με την λογική ότι κάποιους θα συνετίσουν.

Θα στεναχωρήσω πολλούς αλλά οι μύθοι είναι για να καταρρίπτονται. Η νομοθέτηση δεν συνετίζει κανέναν! Η εφαρμογή των Νόμων συνετίζει! Η όλη λογική των προστίμων βασίζεται κυρίως στην αποτρεπτική τους δύναμη ως προς την τέλεση νέων παραβάσεων.

Πώς μπορεί μια Πολιτεία να την μεγιστοποιήσει;

Στον συγκεκριμένο τομέα δε χρειάζεται να ανακαλύψουμε την... Αμερική. Η δουλειά έχει γίνει πριν από μας... για εμάς. Συγκεκριμένα, από τον Ιταλό φιλόσοφο Cessare Beccaria ο οποίος θεωρείται παγκοσμίως ο πατέρας της θεωρίας της αποτροπής.

Η ουσία της θεωρίας του είναι πως οι ποινές για να έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα πρέπει να πληρούν 3 βασικές προϋποθέσεις οι οποίες είναι οι εξής (με σειρά προτεραιότητας)

1.    Swift(να επιβάλλεται γρήγορα-άμεσα)

2.   Certain(η επιβολή να είναι βέβαιη)

3.   Severe(η ποινή να είναι αυστηρή)

Δεν είναι τυχαίο που η αυστηρότητα είναι τελευταία στη λίστα. Αναγκαία μεν, τελευταία δε. Αυτό διότι η αυστηρότητα (το μέγεθος) των προστίμων αποτρέπει πράξεις που τελούνται μόνο από οικονομικά ισχυρούς και όχι από τον μέσο πολίτη. Αυτός είναι και ο λόγος που τα δικαστήρια στις ΗΠΑ επιδικάζουν εξοντωτικές ποινές σε εταιρίες. Διότι ξέρουν πως αν τα πρόστιμα είναι μικρά οι εταιρίες δε θα χάσουν τον ύπνο τους και δε θα υποχρεωθούν να αλλάξουν πολιτική.

Αυτό όμως δεν ισχύει όσον αφορά πρόστιμα στον μέσο πολίτη.

Αντιθέτως, οι άλλοι 2 παράγοντες (άμεση επιβολή και είσπραξη και η βεβαιότητα ότι θα επιβληθεί η ποινή) είναι απείρως πιο σημαντικοί.

Ας χρησιμοποιήσουμε ένα απλό παράδειγμα που όλοι βιώνουμε στην καθημερινότητα μας. Την παράνομη στάθμευση.

Ποιος είναι ο λόγος που οι περισσότεροι Έλληνες εξακολουθούν να παρκάρουν παράνομα; Κάποτε ισχυριζόμασταν ότι δεν υπάρχουν χώροι στάθμευσης. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί πάρα πολλοί και όμως το θέμα της παράνομης – συχνά αντικοινωνικής- στάθμευσης παραμένει.

Παρ όλο που τα πρόστιμα δεν είναι ευκαταφρόνητα...

Ο λόγος είναι ότι δεν πληρούνται οι 2 πρώτες προϋποθέσεις της θεωρίας Beccaria.

Όλοι γνωρίζουμε ότι οι πιθανότητες να βεβαιωθεί η παράβασή μας είναι μάλλον μικρές. Γι αυτό αξίζει τον κόπο να το ρισκάρουμε παρά να πληρώσουμε για παρκινγκ. (που η πληρωμή είναι άμεση) Επίσης ακόμα και αν επιβληθεί, μπορούμε να την αφήσουμε να περάσει στα χρέη μας στην Εφορία, τα οποία μπαίνουν σε ρύθμιση και εκεί η αποτρεπτική έννοια χάνεται στα βάθη της Ελληνικής γραφειοκρατίας.

Στο δια ταύτα. Τί πρέπει να γίνει;

Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και όσο τις αναζητούμε τόσο θα απογοητευόμαστε. Οι κοινωνικές αλλαγές δεν γίνονται σε δημοσιογραφικό χρόνο.

Η ανομία στους δρόμους έχει παγιωθεί και οτιδήποτε παγιώνεται αποκτά χαρακτήρα φυσιολογικού, ακόμα και αν δεν είναι. Γι' αυτό και αν κορνάρεις σε μηχανάκι που πάει ανάποδα σε μονόδρομο θα σε βρίσουν...

Η μόνη οδός είναι η σταδιακή αλλαγή νοοτροπίας μέσω συνεχούς προσπάθειας.
Από όλους μας.

Από αυτούς που αστυνομεύουν για να καταλάβουν ότι έχουν συγκεκριμένο ρόλο στην κοινωνία.

Από αυτούς που αστυνομεύονται για να πάψουν να θεωρούν τον νόμο απαραίτητο μόνο "για τους άλλους".

Η διαδικασία της αλλαγής είναι αργή, αλλά η μόνη που φέρνει αποτέλεσμα.

Οι καφενεϊακού τύπου ιαχές "πού είναι το κράτος" μας εκθέτουν όλους. Οι λειτουργοί του Κράτους είναι σαν εμάς. Κουβαλάνε τα μειονεκτήματα και τις αρετές μας. Σκέφτονται όπως εμείς και πράττουν όπως εμείς. Έχουν την ίδια νοοτροπία, αγωγή και αξιακό κώδικα με τον μέσο Έλληνα. Βρίζοντας τους, βρίζουμε τον καθρέφτη μας. Προτιμότερο είναι να κοιτάξουμε τον καθρέφτη στα μάτια και να παραδεχτούμε ότι δε μας αρέσει η εικόνα μας.

Αυτή θα είναι η αρχή της αλλαγής...

* Ο κ. Κωνσταντίνος Δούβλης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας/Εγκληματολογίας  ( PhD in Sociology of policing, University of Essex, UK), ειδικευμένος σε θέματα Ασφάλειας, Αστυνόμευσης και Ποινικού Συστήματος στις ΗΠΑ (Loyola University of Chicago.)