ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΟΔΗΓΟ ΔΗΜΟΥ ΔΙΡΦΥΩΝ-ΜΕΣΣΑΠΙΩΝ "Μονή Αγίου Ιωάννου του Καλυβίτη

Η κατασκευή της μονής του Αγίου Ιωάννου του Καλυβίτη (ακριβής τοποθεσία εδώ) ανάγεται στα πρωτοβυζαντινά χρόνια (πιθανότατα 5ο αιώνα μ.Χ.) και πρέπει να χτίστηκε επάνω στα ερείπια αρχαίου ναού.
Πλήθος είναι τα αρχιτεκτονικά γλυπτά, τα οποία διασώζονται στο χώρο και πολλά άλλα έχουν χρησιμοποιηθεί ως δομικά υλικά σε δεύτερη χρήση.

Το 1245 πραγματοποιήθηκε μια κατασκευαστική φάση, η οποία συνδέθηκε και με την αγιογράφηση του ναού της μονής. Δεν είναι γνωστό πότε η μονή εγκαταλείφθηκε και οι αιτίες ερείπωσής της.
Το καθολικό υπέστη πολλές καταστροφές με αποτέλεσμα να μη διασωθεί ούτε το μαρμαροθετημένο δάπεδο με τα πολύχρωμα μάρμαρα σε γεωμετρικά σχήματα και συνδυασμούς.
Διάσπαρτα διασώζονται διακοσμημένα επιστύλια, τμήματα θωρακίων του αρχικού τέμπλου, κιονόκρανων, διακοσμημένων με πτηνά και φυτικές συνθέσεις.
Αρκετά είναι και τα εντοιχισμένα γλυπτά της πρωτοβυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου που σώζονται στο καθολικό του ναού της μονής. Από τις τοιχογραφίες του 13ου αιώνα, στο σημερινό ναό σώζονται μόνο στο μέρος του ανατολικού τμήματος και συγκεκριμένα στα δύο παραβήματα και στο τμήμα της κεντρικής αψίδας.
Στη βόρεια κόγχη, πάνω στο βόρειο τοίχο, ταυτίζονται από τις αγιωνυμικές τους επιγραφές δύο μετωπικοί διάκονοι. Η φωτοστεφανωμένη ανδρική μορφή ανήκει στο διάκονο Πρόχορο και δίπλα εικονίζεται φωτοστεφανωμένος ο διάκονος Στέφανος ο Πρωτομάρτυρας με ύφος αυστηρό και μελαγχολικό.
Επάνω από τις μορφές των δύο διακόνων, στην κάτω δεξιά γωνία, αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες μικρό τμήμα σκηνής που ταιριάζει στη σκηνή της Μεταμορφώσεως.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα της κόγχης του ιερού είναι διαιρεμένο σε δυο ζώνες. Στην άνω θέση της κόγχης εικονίζεται φωτοστεφανωμένος, αυστηρός, επιβλητικός και μεγαλοπρεπής, σε στάση ευλογίας, ο Παλαιός των Ημερών και στη κάτω ζώνη παριστάνεται το Όραμα του Πέτρου Αλεξανδρείας με δύο ολόσωμες μορφές να στρέφουν προς το κέντρο.
Εικονίζονται ο Ιησούς με εφηβικά χαρακτηριστικά, φορώντας κοντό χιτώνα και ο Πέτρος, γέρων με αρχιερατικά ενδύματα, συμμετρικά αποδομένοι και οι δύο. Η διακόσμηση του διακονικού οργανώνεται στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης και χαμηλότερα εκατέρωθεν του παραθύρου.
Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης εικονίζεται μόνο το κάτω τμήμα μιας μορφής, που ταυτίζεται με τον Μεγάλο Βουλής άγγελο. Πιο χαμηλά -δεξιά και αριστερά του παραθύρου- εικονίζονται δύο ολόσωμοι μετωπικοί ιεράρχες.
Δεξιά, η μορφή του φωτοστεφανωμένου Αγίου Σιλβέστρου με τα χέρια υψωμένα σε ευλογία και αριστερά μια μορφή ιεράρχη (αδιάγνωστη μέχρι πρόσφατα).
Στο νότιο τοίχο εικονίζονται ακόμα δυο πατέρες των οποίων σώζεται μόνο ο κορμός. Η υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα και η ιδιαίτερη εικονογραφία είναι στοιχεία της μνημειακής ζωγραφικής που συναντώνται στο διάκοσμο του Άγιου Ιωάννη Καλυβίτη.
Χαρακτηριστικά των συνθέσεων είναι η σαφήνεια, η λιτότητα, η αρχαϊκή διάθεση, οι μετωπικές στάσεις των μορφών και η πρωτοτυπία στην οργάνωση και την διατύπωσή τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συγκρότηση του εικονογραφικού προγράμματος το οποίο είναι πρωτότυπο τόσο στη σύλληψη όσο και στην οργάνωσή του.
Σύμφωνα με την παράδοση, επισκευάστηκε από Ρώσους μοναχούς την περίοδο της Τουρκοκρατίας κατά τον 18ο αιώνα. Η τελευταία μεγάλη αναστηλωτική προσπάθεια πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του 1920, καθώς ο ναός της Μονής τα προηγούμενα χρόνια είχε ερειπωθεί και υποστεί μεγάλες ζημιές και ένα μέρος του είχε πέσει.
Από τον παλαιό ναό διατηρήθηκε μέρος του ιερού και ένα μικρό τμήμα από τον ναό και το υπόλοιπο μέρος αναστηλώθηκε. Σήμερα το μνημείο έχει τη μορφή μιας μικρής τρίκλιτης βασιλικής.