Η προέλευση της λέξης "Τσιγγάνος"

 Η λέξη "Τσιγγάνος" προέρχεται από το μεσαιωνικό "Ἀτσίγγανος", που με τη σειρά του ανάγεται στο "Ἀθίγγανος" (< θίγω «αγγίζω»), δηλαδή «ανέγγιχτος, άθικτος». Από το "Ἀθίγγανοι" προέκυψε (με τσιτακισμό) το "Ἀτσίγγανοι" (14ος-15ος αι.) και τελικά το "Τσιγγάνοι", εξηγώντας τη γραφή με "-γγ-" αντί για "-γκ-". 

Παράλληλα, η λέξη πέρασε στην τουρκική γλώσσα ως "çingene", αποκτώντας τη σημασία «φιλάργυρος», από όπου προήλθε η ελληνική "τσιγγούνης" ως αντιδάνειο (γι' αυτό και είναι ορθότερη η γραφή της με -γγ-).

◾ Αθίγγανοι και Μελχισεδεκίτες 

Η ονομασία Αθίγγανοι ( > Τσιγγάνοι) είναι αποτέλεσμα μια ιστορικής παρανόησης των Βυζαντινών, η οποία όμως καθιερώθηκε και πέρασε στη γλώσσα. Δόθηκε αρχικά τον 8ο αι. σε μια χριστιανική αίρεση, τους "Μελχισεδεκίτες", οι οποίοι είχαν μετοικήσει από τη Φρυγία και τιμούσαν πολύ τον ιερέα-βασιλιά Μελχισεδέκ (βλ. Π.Δ. Γένεσ. κεφ. 14, Κ.Δ. Ἑβρ. κεφ. 5 και 7).

Οι θρησκευτικές διαφορές τους από τους Βυζαντινούς οδήγησαν στην απομόνωσή τους από την κύρια θρησκευτική κοινότητα. Χαρακτηριστικά αναγράφεται και στα τρία κύρια ετυμολογικά λεξικά του Βυζαντίου (Γνήσιο, Μέγα και Ετυμολογικό του Συμεώνος):

📜 «Ἀθίγγανος· ὁ μὴ θέλων τινὶ προσεγγίσαι· ἀπὸ τοῦ θίγω͵ 

       οἱ γὰρ τὴν αἵρεσιν ταύτην ἔχοντες οὐδὲν παρ΄ ἄλλου 

       λαμβάνουσιν»

Αυτή η απομόνωση εκφράζεται από τη λέξη "αθίγγανος" «αυτός που δεν τον αγγίζεις», δηλ. δεν έχεις επικοινωνία μαζί του (είναι γνωστό ότι οι Βυζαντινοί συχνά χρησιμοποιούσαν υποτιμητικούς όρους για αιρετικές ομάδες ως ένα μέτρο αντιμετώπισής τους).

Οι "Μελχισεδεκίτες" βέβαια δεν είχαν καμία σχέση με τους πραγματικούς Τσιγγάνους, η οποίοι ήταν νομάδες με απώτερη καταγωγή την Β. Ινδία -κάτι που επιβεβαιώνεται από τη γλώσσα τους, τη "Romany", και τον αυτοπροσδιορισμό τους ως "Ρομ" ή "Ρομά" («άνδρας, σύζυγος» στη γλώσσα τους). Το μόνο κοινό των δύο ομάδων είναι ότι και οι δύο προέρχονταν από την Ανατολή.

Ωστόσο, η σύγχυση είχε ως αποτέλεσμα η ονομασία "αθίγγανοι" να παραμείνει για τους Τσιγγάνους (Ρομά), και έτσι παρασυνδέθηκε με την ιδέα των «άθικτων» της ινδικής κουλτούρας (πβ. "untouchables"), δηλαδή ανθρώπων που θεωρούνταν εκτός κοινωνικών καστών ή «αμόλυντοι» από την επαφή με άλλους.

◾ Οι πολλαπλές ονομασίες τους

◆ ⅰ) "Γύφτοι": Από το αρχ. "Αἰγύπτιοι", καθώς θεωρήθηκε ότι έφτασαν στη "Μεσόγειο" μέσω "Αἰγύπτου" ή από τη «"Μικρή Αἴγυπτο"» (την "Κιλικία"). Η ονομασία αυτή πήρε συχνά μειωτική χροιά (πβ. αγγλ. "Gypsy", ισπ. "Gitanos").

◆ ⅱ) "Μποέμ": Από το γαλλικό "Bohème", που παραπέμπει στους νομάδες της "Βοημίας". Ο όρος συνδέθηκε με την ελευθερία κίνησης που τους εξασφάλισε ο βασιλιάς της "Βοημίας", καθώς και με τον ξέγνοιαστο τρόπο ζωής (εξού και "μποέμ" = «ξέγνοιαστος»).

◆ ⅲ) "Κατσίβελοι": Από το αρωμουνικό "cacivel" (< λατ. "captivus" «αιχμάλωτος»), με μεταφορική σημασία «άθλιος, δυστυχής».

◾ Οι φυλετικές ομάδες των "Τσιγγάνων"

Οι "Τσιγγάνοι" διακρίνονται σε τρεις κύριες ομάδες:

◆ ⅰ) Οι "Kalderash": Σιδηρουργοί και χαλκουργοί, κυρίως στην "Κ. και Δ. Ευρώπη".

◆ ⅱ) Οι "Gitanos": Μουσικοί και χορευτές, κυρίως στην Ἰβηρική Χερσόνησο.

◆ ⅲ) Οι "Manush" ή "Sinti": Δεξιοτέχνες του τσίρκου, κυρίως σε Ἰταλία, Γαλλία και Γερμανία.

🌾 Η λέξη αυτή πέρα από όνομα ενός λαού είναι μια ωραία, μικρή αφήγηση για την ανθρώπινη περιπλάνηση, την ταυτότητα και τη δύναμη των λέξεων.

                                        ❧                                               

____________

🗒 Προσαρμογή από Γ. #Μπαμπινιώτη, Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας bit.ly/2JrnABZ_ [λ. Τσιγγάνος]

🙠 ❝ Η προέλευση και ιστορία των ελληνικών λέξεων ❞

         #lexicon_istorialexis #greeklanguage 

#Lexicon24__25_Top30

Κέντρο Λεξικολογίας